Czy można się uchronić przed zachorowaniem na odrę?

Najbardziej efektywne jest szczepienie przedekspozycyjne tzn. wykonywane przed zetknięciem się z osobą chorą, zakaźną dla otoczenia, np. u dzieci w ramach Programu Szczepień Ochronnych  lub u dorosłych dotychczas nie szczepionych. Szczepienie przeciw odrze chroni przed zachorowaniem i ciężkimi powikłaniami (szczególnie neurologicznymi).

Podanie 2 dawek szczepionki p/odrze w odstępie co najmniej 4 tygodni zapewnia trwałą ochronę.

Szczepienia wykonuje się skojarzoną szczepionką przeciw odrze, śwince i różyczce. Skuteczność  szczepień p/odrze jest bardzo wysoka, po otrzymaniu dwóch dawek szczepionki co najmniej 95% (90-98%) dzieci jest chronionych przed zachorowaniem na odrę.

Szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce realizowane w ramach PSO są obowiązkowe dla dzieci,  tzn. finansowane z budżetu Ministra Zdrowia.
Podaje się je w następujących terminach:

• w 13-15 miesiącu życia (I dawka),

• w 10 roku życia (II dawka) a  od stycznia 2019 r. w 6 r.ż.

A czy można coś zrobić jeśli już zetknęliśmy się z chorym na odrę a nie jesteśmy uodpornieni?
Zalecane jest, aby po kontakcie z chorym na odrę nieuodpornione osoby zaszczepić szczepionką MMR  i poddać je izolacji przez 21 dni po kontakcie z chorym.

Szczepienie MMR wykonane w ciągu 72 godzin po kontakcie z chorym może zapobiec zachorowaniu lub złagodzi przebieg choroby.
Osobom dotychczas nieszczepionym należy podać pierwszą dawkę MMR, a tym którzy posiadają dokument potwierdzający szczepienie 1 dawką szczepionki przeciwko odrze lub MMR, należy podać drugą dawkę, o ile zachowany jest co najmniej 4-tygodniowy odstęp między dawkami.

Warto jest  szczepienie p/odrze wykonać nawet po upływie 72 godzin od kontaktu. Jeżeli bowiem po obecnym kontakcie nie dojdzie do zakażenia, to szczepienie zapewni ochronę w razie kolejnej ekspozycji na odrę, świnkę lub różyczkę.

Zaszczepienie MMR w okresie wylęgania odry nie zaostrzy jej przebiegu.

Przyczyną objawów podobnych do odry, w krótkim okresie po szczepieniu może być  naturalne zakażenie lub wirus szczepionkowy, co można zróżnicować tylko metodami laboratoryjnymi. Należy też pamiętać, że u ok. 25% osób szczepionych p/odrze, śwince i różyczce po upływie 7-10 dni od dnia podania szczepionki może wystąpić odczyn poszczepienny z objawami „odropodobnymi”.

Czy zachorowanie i podejrzenie zachorowania na odrę podlega zgłaszaniu przez lekarza do Inspekcji Sanitarnej? I w jakim celu jest to wykonywane?

Zgodnie z zapisami ustawowymi (Ustawa z dn. 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi ( Tekst jednolity 2018 r., poz. 151) lekarz ma obowiązek zgłoszenia podejrzenia lub zachorowania na odrę do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego terytorialnie właściwego dla miejsca stwierdzenia choroby. Bardzo ważne jest aby lekarz dokonał zgłoszenia w ciągu 24 godzin od powzięcia podejrzenia zachorowania na odrę, zważywszy na wielką zakaźność osoby chorej dla otoczenia.

• Do obowiązków lekarza należy też zadbanie o izolację osoby chorej, w taki sposób aby ograniczyć szerzenie się zakażeń wtórnych oraz zidentyfikowanie dotychczas nieuodpornionych osób z otoczenia chorego aby wspólnie z pracownikami Państwowej Inspekcji Sanitarnej móc zrealizować działania przeciwepidemiczne.

Najważniejszą rzeczą jest ocena stanu uodpornienia u wszystkich osób, u których istnieje ryzyko zachorowania po kontakcie z chorym na odrę.

Za osoby uodpornione uznaje się te, które mają udokumentowane dwukrotne szczepienie przeciwko odrze lub przechorowały odrę.

Jakie działania są podejmowane w czasie ogniska epidemicznego odry?

Osoby z otoczenia chorego na odrę uznane za nieudpornione należy poddać szczepieniu, o ile nie występują przeciwwskazania. W przypadku dużego ogniska epidemicznego, obejmującego dzieci w wieku przedszkolnym (1–6 lat) lub osoby dorosłe zaszczepione 1 dawką MMR, należy rozważyć podanie drugiej dawki szczepionki.
Należy rozważyć również szczepienia u niemowląt w wieku ≥6 miesięcy, jeżeli ryzyko zachorowania na odrę jest zwiększone.

Dzieci, które szczepionkę MMR otrzymały przed ukończeniem 12 miesięcy, wymagają jednak ponownego podania 2 dawek szczepionki z zachowaniem zalecanego odstępu pomiędzy dawkami. Pierwszą z tych dawek należy podać nie wcześniej niż w wieku 12 miesięcy.

Co to jest i czemu służy program eliminacji wirusa odry?

Eliminację odry na określonym terenie można osiągnąć przy odpowiednio wysokim odsetku osób zaszczepionych w danym społeczeństwie (≥95% w każdym roczniku). Wówczas przerywa się krążenie wirusa odry w populacji. Oznacza to, że jeżeli w społeczeństwie znajdzie się chora (zakażająca) osoba, brak osób nieuodpornionych w jej otoczeniu uniemożliwi rozprzestrzenienie się wirusa odry.

Od 1998 r. Region Europejski Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) jest objęty Programem Eliminacji Odry (i Różyczki). Uczestniczy w nim 51 krajów regionu europejskiego. Strategia programu obejmuje utrzymanie 95 % poziomu zaszczepienia populacji przeciw odrze oraz monitorowanie sytuacji epidemiologicznej choroby poprzez rejestrowanie wszystkich zgłoszonych przez lekarzy przypadków zachorowań i podejrzeń zachorowań na odrę oraz prowadzenie diagnostyki laboratoryjnej.

W Polsce zgodnie z założeniami Programu Eliminacji Odry i Różyczki w Regionie Europejskim, badanie laboratoryjne w kierunku odry należy wykonać w Laboratorium Referencyjnym WHO usytuowanym w Zakładzie Wirusologii NIZP – PZH w Warszawie. W celu potwierdzenia lub wykluczenia zachorowania na odrę należy oznaczyć poziom swoistych przeciwciał w klasie Ig M w surowicy krwi (test ELISA) i/lub wykonać izolację lub badanie molekularne (PCR), wykrywające obecność RNA wirusa w materiale biologicznym. Diagnostyka laboratoryjna stosowana we wszystkich podejrzanych przypadkach świadczy o wysokiej czułości nadzoru epidemiologicznego, a izolacja wirusa odry pozwala na przeprowadzenie genetycznej charakterystyki dzikich szczepów wirusa odry w celu zidentyfikowania źródeł zakażenia oraz rozróżnienia pomiędzy rodzimymi i importowanymi zachorowaniami.

Prowadzona weryfikacja zachorowań na odrę i różyczkę mająca na celu ich wyeliminowanie w  krajach UE, przybliża region europejskie WHO do osiągnięcia celu. Każdego roku niezależna Regionalna Komisja ds. Weryfikacji (RVC) sprawdza dane krajowe i działania w zakresie szczepień oraz wydaje zalecenia mające na celu rozwiązanie konkretnych problemów. Według stanu na koniec 2016 r. 42 z 53 krajów regionu przerwało endemiczną transmisję odry. Jednak, dopóki nie zostaną zabezpieczeni wszyscy wrażliwi na zakażenie (zarówno dzieci jak i dorośli), epidemie będą się pojawiać. Jeśli ma zostać osiągnięty cel eliminacji, to liczba szczepień dla dzieci i dorosłych musi wzrosnąć w wielu krajach, ponieważ aby przerwać krążenie wirusa odry w populacji zakres szczepień zarówno pierwszej, jak i drugiej dawki musi wynosić co najmniej 95% na wszystkich szczeblach niższych niż krajowy.

Dlaczego warto szczepić się przeciw odrze?

Należy pamiętać, że osoby, które nie są odporne na odrę mogą zakazić się zarówno od osób chorych ze swojego otoczenia ( min. przedszkole, szkoła, zakład pracy, rodzina)  jak również podczas wyjazdu za granicę, gdzie istnieje możliwość kontaktu z osobami chorymi. Dodatkowo osoby chore przyjeżdżające do Polski z krajów, gdzie odnotowywane są przypadki odry mogą stanowić źródło zakażenia dla jeszcze niezaszczepionych niemowląt lub nieszczepionych starszych dzieci i dorosłych.

Tylko osoby uodpornione, które przechorowały odrę lub zostały, w sposób właściwy 2 dawkami, zaszczepione przeciwko odrze, są chronione przed zachorowaniem.

Opracowanie
Oddział Nadzoru Epidemiologii
WSSE w Warszawie

Piśmiennictwo:

1. Przeglądy Epidemiologiczne XLIX,1995,1-2; 1996,50,1-2; 1997,51,1-2; 1998,52,1-2,13-21; 1999,53,1-2,13-22; 2000;54:35-44; 2001;55:23-9; 2002;56:227-33; 2004;58:21-7; 2005;59:201-207; 2006;60:383-388; 2007;61:189-193; 2008;62:219-224; 2009;63:169-172; 2010;64:159-162; 2011;65:181-184; 2012;66:185-190; 2013;67:307-309; 2015;68:313-316; 2015;69:335-338; 2016;70(3):333-340; 2017;71(3):311-318
2. Meldunki epidemiologiczne NIZP – PZH 2016; 2017, 2018 www.pzh.gov.pl/epimeld 
3. ECDC SURVEILLANCE REPORT Measles and rubella surveillance – 2017 (www.ecdc.europa.eu)
4. ECDC SURVEILLANCE REPORT Monthly measles and rubella monitoring report 2016 – 2017 - 2018 (www.ecdc.europa.eu)
5. ECDC MAPS AND TABLES Monthly measles and rubella monitoring report 2016 – 2017 - 2018 (www.ecdc.europa.eu)
6. ECDC RAPID RISK ASSESSMENT Risk of measles transmission in the EU/EEA 23 March 2018
7. ECDC COMMUNICABLE DISEASE THREATS REPORT CDTR Week 23, 3-9 June 2018
8. ECDC SURVEILLANCE REPORT Monthly measles and rubella monitoring report June 2018
9. ECDC New data shows measles cases increased significantly in 2017 from previous year –
   and outbreaks still ongoing in 2018. 9 February 2018.
10. Identify-isolate-inform: a tool for initial detection and management of measles patients in the emergency department. Kristi L. Koenig, Wajdan Alassaf, Michael J. Burns Western Journal of Emergency Medicine, 2015; 16 (2): 212–219
    Zasady wstępnego rozpoznawania i postępowania u chorych na odrę – komentarz Medycyna Praktyczna – Pediatria 5/2015, s. 65–74; https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/wytyczne/127826,zasady-wstepnego-rozpoznawania-i-postepowania-u-chorych-na-odre-komentarz
11. Ryzyko związane ze szczepieniami i chorobami, którym zapobiegają – cz. 6: odra, świnka i różyczka; mgr Małgorzata Ściubisz, lek. Iwona Rywczak Medycyna Praktyczna – Szczepienia
    https://www.mp.pl/szczepienia/artykuly/przegladowe/167011,szczepienia-i-choroby-ktorym-zapobiegaja-odra-swinka-i-rozyczka
12. Prevention of measles, rubella, congenital rubella syndrome, and mumps, 2013: summary recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) MMWR Recomm. Rep., 2013; 62: 1–34
13. Profilaktyka poekspozycyjna chorób zakaźnych – cz. 1: odra ; lek. Anna Kozłowska-Jalowska, dr n. med. Andrzej Załęski, dr hab. n. med. Ernest Kuchar https://www.mp.pl/szczepienia/artykuly/przegladowe/177953,profilaktyka-poekspozycyjna-chorob-zakaznych-cz-1-odra
14. Effectiveness of measles vaccination and immune globulin post-exposure prophylaxis in an outbreak setting – New York City, 2013 Arciuolo R.J. i wsp. Clin. Infect. Dis., 2017; 65: 1843–1847
15. Immunization of health-care personnel. Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices oraz Prevention and control of influenza with vaccines: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP), 2010; https://www.mp.pl/szczepienia/artykuly/wytyczne/77398,postepowanie-w-przypadku-kontaktu-z-chorym-na-chorobe-zakazna-i-profilaktyka-epidemii-w-placowkach-opieki-zdrowotnej-cz-2-zalecenia-acip
16. A. Shefer, W. Atkinson, C. Friedman i wsp. Morbidity and Mortality Weekly Report, 2011; 60 (RR-7): 1–45; Morbidity and Mortality Weekly Report, 2010; 59 (RR-8): 1–64
17. Jak należy postąpić z niemowlęciem, które miało kontakt z chorym na odrę? dr n. med. Joanna Stryczyńska-Kazubska https://www.mp.pl/szczepienia/ekspert/odra_swinka_rozyczka_ekspert/109994,jak-nalezy-postapic-z-niemowleciem-ktore-mialo-kontakt-z-chorym-na-odre
18. Subacute sclerosing panencephalitis: the devastating measles complication that might be more common than previously estimated; Wendorf K.A. i wsp. Clin. Infect. Dis., 2017; 65: 226–23
19. Liko J., Guzman-Cottrill J.A., Cieslak P.R.: Notes from the field: subacute sclerosing panencephalitis death – Oregon, 2015. MMWR Morb. Mortal. Wkly Rep., 2016; 65: 10–11
    ECDC. Measles and rubella monitoring reports
20. Szczepienia info – strona NIZP - PZH